Heen en weer / Ida e volta

(português em baixo)

Heen en weer reizen tussen twee thuislanden blijft vreemd. Met moderne transportmiddelen kan je jezelf binnen een halve dag een cultuurshock toedienen, reizend van een gezellige tropische chaos naar het georganiseerde Nederland. Dat grote verschil combineert raar met het feit je je op beide plekken evenveel thuis (of even ontheemd) voelt.

Vorige maand was ik in Nederland, en anders dan voorgaande keren heb ik deze keer werkelijk vakantie genomen. De werk-laptop en Google-badge bleven in Brazil, en het password van de webmail heb ik oostindisch vergeten. Ik heb twee volle weken genoten van conversaties waar ik meer kon spraakwatervallen dan luisteren. Ik was bijna vergeten wat vriendschap kan zijn. Dat er mensen zijn met wie als vanzelf een band ontstaat als je maar een tijdje in hun buurt bent.

Weer terug in Brazilië blijft je hoofd lang na gonzen van al die bekenden, maar herinneringen -hoe goed ze ook zijn- zeggen niets terug en het is daarom moeilijk geen acute heimwee te krijgen. Na een week of wat valt het kwartje dat je echt weer in een ander land bent. Geliefde activiteiten hier (op het moment: dansen en trombone spelen) eisen hun aandacht op en dwingen melancholie naar de achtergrond. Af en toe vlammen de verlangens nog op, om geblust maar tegelijkertijd gevoed te worden door vluchtige telefoongesprekken, voorzover tijdszones en dagindelingen dat toelaten.

Een van de mensen die ik in Nederland heb ontmoet is Ernst. Ernst (http://www.ernstvanderpasch.nl) was mijn klasgenootje op het VWO, en ik hou een laagfrequent contact met hem. Ik sprak hem voor het eerst sinds ik geëmigreerd ben, en een van de onderwerpen was het onvermijdelijke "hoe is het om in Brazilie te wonen."

Zijn indruk van Brazilie was mede gevormd door O amor natural, een documentaire uit 1996 van Heddy Honigman. Zij maakte de documentaire ter gelegenheid van de publicatie van de Nederlandse vertaling van de gelijknamige bundel van Carlos Drummond de Andrade, Brazil's bekendste dichter. De gedichten in O amor natural zijn expliciet erotisch. De film portretteert oudjes in Rio de Janeiro die ingetogen glunderend deze lijfelijke poëzie voordragen en mijmeren over voorbije nachten vol lust. Het is toch moeilijk voor te stellen dat een bejaard Nederlands echtpaar zonder gêne over zuigen, zoenen en sperma praat?

Of Brazilianen werkelijk opener met sensualiteit omgingen, vroeg hij. Ik vertelde hem over het grappigste woord dat ik tot nu toe heb geleerd, namelijk het woord voor strapless damestopje. In goed Portugees heet zoiets een tomara-que-caia, wat zoveel wil zeggen als "Ik hoop dat hij valt". (Ik dacht eerst dat het een grap was van de draagster die het me uitlegde). Ongetwijfeld kijkt de gemiddelde Nederlandse man met dezelfde interesse naar een smakelijk decolleté als de Braziliaan, maar de Braziliaanse terminologie is duidelijk eerlijker.

Voor wie meer wil zien van O Amor natural: de uitstekende vertaling van August Willemsen is nog steeds te koop. De documentaire is in zijn geheel te bekijken op de site www.artefatocultural.com.br. Tot slot: een gedicht van Drummond de Andrade.


Onder de douche beminnen

Onder de douche beminnen, zeep en kussen,
of in bad, beiden gekleed in water,
glibberende liefde, glippend, grijpend,
wijkend, water in de ogen, monden,
dansen, varen, duiken, regenen,
dat schuim op onze buiken, en de driehoek
van het schaamhaar wit - van water, sperma,
liefdes loop, of zijn wij bron geworden?



Ida e volta

Viajar entre duas pátrias é esquisito. Com meios de transporte modernos é possível ministrar um choque de cultura em si mesmo, viajando de uma bargunça tropical e aconchegante para a Holanda arrumada. A diferença grande entre os países não combina com o fato de se sentir igualmente em casa (ou igualmente perdido) nos dois lugares.

No mês passado eu estava na Holanda, e ao contrário das vezes anteriores, eu realmente tirei férias. O laptop corporativo e o crachá ficaram em casa e a senha do e-mail sumiu numa dementia temporária. Eu aproveitei duas semanas inteiras de conversas nas quais eu podia discursar mais que ouvir. Quase esqueci como pode ser amizade. Que existem pessoas com quem surge uma ligação sem esforço quando você está por perto delas.

De volta no Brasil, a cabeça fica zumbindo por muito tempo com todos esses conhecidos. As lembranças -tão boas que elas podem ser- não têm voz para responder aos seus pensamentos, e por isso é impossível não ficar com saudades agudas. Depois de mais ou menos uma semana, a realidade cai na sua cabeça que você está num outro país de novo. Passatempos queridos (no momento: tocar trombone e dança de salão) exigem a sua atenção e forçam a melancolia para o pano de fundo. De vez em quando, os desejos chamejam, para ser apagados e ao mesmo tempo alimentados com telefonemas voláteis, quando o fuso horário e o ritmo de vida deixam.

Uma das pessoas que encontrei na Holanda é o Ernst. Ernst van der Pasch (Youtube) é um colega do segundo grau, com quem eu mantenho contato de freqüência baixa. Foi a primeira vez que eu falei com ele desde que eu emigrei, e um dos assuntos era o inevitável: "como é morar no Brasil?"

A impressão dele do Brasil se formou por O amor natural, um documentário de 1996 da Heddy Honigman. Ela fez o filme na ocasião da publicação da tradução do livre do mesmo nome de Carlos Drummond de Andrade, o poeta mais famoso do Brasil. Os poemas em O amor natural são explicitamente eroticos. O filme retrata velhinhos no Rio que lêem poemas numa felicidade sossegada e refletem sobre as noites de luxúria do passado. É difícil imaginar um casal de holandeses idosos conseguindo falar sem embaraço sobre chupar, beijar e esperma.

Os brasileiros, eles falam mais abertamente sobre sensualidade, o Ernst me perguntou? Eu o contei sobre a expressão mais engraçada que eu já encontrei no português, que uma roupa de mulher sem alças se chama tomara-que-caia. (No início, achava que a vestidora que me explicou isso estava me zoando) Sem dúvida, o médio homem holandês olha para um decote apetitoso com o mesmo interesse que um brasileiro, mas a terminologia do brasileiro sem dúvida é mais honesta.

Para quem quer saber mais de O amor natural, a tradução excelente do August Willemsen ainda se vende nas livrarias. O documentário inteiro está no site www.artefatocultural.com.br pra baixar ou assistir.

Como saidera, um poema de Drummond de Andrade:

Sob o chuveiro amar

Sob o chuveiro amar, sabão e beijos
ou na banheira amar de água vestidos
amor escorregante, foge, prende-se,
torna a fugir, água nos olhos, bocas,
dança, navegação, mergulho, chuva,
essa espuma nos ventres, a brancura
triangular do sexo - é agua, esperma,
é amor se esvaindo ou nos tornamos fonte?



Obrigado à Ursula por corrigir meu português.