Intercontinentaal verbonden/Ligações intercontinentais

(português em baixo)

Het is zaterdag 9 uur 's-ochtends en ik lig te soezen. Mijn telefoon gaat over. De vaste lijn was een extraatje bij mijn internet abonnement, en vrijwel niemand heeft mijn nummer. Ik stommel naar de woonkamer en neem op. Geroezemoes. "Alô?" Een vrouwenstem: "Excuse me. Do you speak Chinese"?

Mensen vragen mij vaak of ik Chinees spreek.

Jaren geleden was mijn kersverse moeder een kersverse medelander. Een doctoraat in een theoretisch wiskundig onderwerp is geen garantie voor een baan, zeker als je de taal slecht spreekt. Ze was dolblij dat ze na 2 jaarcontracten eindelijk een vaste aanstelling kon krijgen als lerares op een middelbare school. De rector had echter een voorwaarde. Haar Nederlands moest verbeteren, en daarom moest ze ook thuis oefenen. Mijn moeder gehoorzaamde. Vanaf mijn derde heeft niemand meer regelmatig Chinees met mij gesproken. Mijn woordenschat weerspiegelt het wereldbeeld van een driejarige: "eten, slapen, buikpijn, billenkoek."

Ik heb het later nog geprobeerd: toen de Teleac cursus Chinees op TV kwam, werd het complete lespakket aangeschaft. Na drie lessen (hoe gaat het, heb je broers, ik ben 11 jaar) ben ik gestrand.

Mijn moeder herinnerde me regelmatig aan mijn gebrekkige Chinees. Soms prijzend, omdat mijn uitspraak goed was. Soms verwijtend, dat kinderen van vriendinnen het wel spraken, dat ik beter mijn best had kunnen doen. Soms treurig, over de gemiste kansen. Het moet verdrietig zijn als er een taalbarrière tussen jou en je eigen kinderen staat.

De laatste poging was een half jaar geleden. Ik wilde afleiding van mijn werk, en Portugees had zijn nieuwigheid verloren. Daarom heb ik me ingeschreven voor een cursus Chinees. Ik droomde dat ik dit gebrek van jaren eindelijk ging repareren, en dat ik bij mijn volgende bezoek mijn moeder kon overrompelen met vloeiende conversatie.

De taalcursus Chinees voor beginners aan de Federale Universiteit wordt gegeven door meneer Liu, bij dag docent organische chemie. Door de tweede wereldoorlog en de communistische revolutie is ook hij in een diaspora beland: ooit was hij een kind van China; nu is hij de ouder van Braziliaanse kinderen. Zijn lessen verbonden de flarden van mijn Chinese kennis tot een coherent maar basaal geheel.

"Do you speak English? Fala portugues?" antwoord ik. De vrouw herhaalt in snel Mandarijn (algemeen beschaafd Chinees). "Iemand die Chinees spreekt?" In mijn prachtigste Chinees (hortend en stotend) leg ik uit dat ik heel weinig spreek. Dat ik in Brazilië ben. De vrouw begrijpt het. "Is. Je. Vader. Thuis? Mag. Ik. Met. Je. Moeder. Spreken?" antwoordt ze langzaam en duidelijk. Ik, tevergeefs: "mijn pappa mamma in Nederland".

Meneer Liu heeft mijn flarden verbonden, maar met wildvreemde vrouwen telefoneren zat niet in het cursuspakket. Sterker nog, conversatie oefenen zat ueberhaupt niet in de cursus. De Federale Universiteit is aan de andere kant van de stad, en voor twee keer anderhalf uur les per week moest ik als een ingeblikt sardientje een uur in een overvolle en benauwde bus in de file heen en in een iets legere bus terug. Lessen overslaan was verleidelijk. Ik heb het eind-proefwerk niet meer ingeleverd.

Na twee minuten verwarde conversatie (de vrouw belt uit Hong-Kong, god weet waarom) hang ik op, en maak me zorgen. Iemand uit China die mijn nummer heeft? Zou mijn moeder iets overkomen zijn? (Mijn vader blijft het liefst thuis met zijn neus in de boeken, dus mijn moeder laat hem regelmatig achter om over aardes breed gebied te zwerven.)

Ik bel mijn ouders te weinig, dus dit is goed excuus om ze weer eens te spreken. Mijn moeder is niet onder een Hong-Kongse bus gekomen, want ze neemt op. Ik vertel over het voorval. Ze snapt het ook niet, maar is blij dat ik Chinees heb gesproken, en hoopt dat de vrouw terugbelt, zodat ik meer kan oefenen.

Verdriet over de gemiste kansen blijft knagen. Haar eerste reactie toen ik aankondigde te emigreren: "Verdorie, waarom ga je niet naar China?" Oftewel: waarom ben je geen Chinees? Graag zou ze zien dat ik naar China ging om de taal te leren, en daarna een locale bruid op te duikelen.

Aan dat ideaalbeeld kan ik niet voldoen, maar toch heeft ze me met haar achtergrond gevormd. Ze heeft me altijd aangezet harder te werken, niet te snel tevreden te zijn en uitdagingen aan te gaan. Is het dankzij mijn buitenlandse moeder dat ik -buitenlander die de omgangsvormen niet 100% begrijpt- me merkwaardig op mijn plaats voel in Brazilië? Ik schrijf deze blog vlot in het Nederlands, om hem daarna zwoegend in krom Portugees te vertalen, en ik begrijp nu de frustratie van mijn moeder wanneer ze Nederlands moest schrijven.

Voor wat betreft een bruid, ik weet niet wie dat wordt, maar waarschijnlijk zal ze Braziliaans zijn. Ik heb een zwak voor meisjes die niet mijn taal mijn spreken, en met wie communicatie wat hakkelend gaat. Dankzij jarenlange training uitdagingen op te zoeken, neem ik geen genoegen met minder dan een onmogelijke liefde. Mijn oudere broer heeft me laten zien dat het kan: een jarenlange ingewikkelde en verboden relatie met een buitenlandse is recent uitgemond in een verloving.

Mijn moeders wens is verhoord. Gedurende 3 weken ben ik haast iedere dag uit mijn bed gebeld door een vrouw uit Hong Kong met "Excuse me do you speak Chinese?" Met de woorden voor "slapen, billenkoek" kan je ongetwijfeld shockerende voorstellen in het Chinees doen, maar uiteindelijk heb ik het gehouden op een scheldkannonade in het Engels. De woorden verstond ze niet, maar mijn ongenoegen is overgekomen, want mijn telefoon is eindelijk gestopt met rinkelen.


Ligações intercontinentais

São nove de manhã num sábado e estou cochilando. O telefone toca. A linha fixa veio como extra com minha conexão à internet, e quase ninguém tem o meu numero. Tropeço para a sala, e atendo. Ruído. "Alô?" Uma voz de mulher: "Excuse me, do you speak Chinese?"

As pessoas me perguntam se eu falo chinês com freqüência.

Há muitos anos, minha nova mãe também era uma nova imigrante. Um doutorado num assunto de matemática teorética não é uma garantia para obter um emprego, ainda mais quando você não fala a língua bem. Ela ficou super-feliz quando finalmente conseguiu um emprego fixo como professora num colégio, depois de dois contratos temporários. O diretor tinha só uma exigência. O holandês dela devia melhorar, e por isso pediu a ela que praticasse holandês em casa também. Minha mãe obedeceu. Desde meu terceiro ano de vida, ninguém realmente mais falou chinês comigo. O meu vocabulário reflete a visão do mundo de uma criança de três anos. "Comer, dormir, passar mal, tapas na bunda."

Depois eu tentei de novo. Quando o Teleac (um canal educativo) passou um curso de mandarim, compramos o pacote inteiro de livros e fitas. Depois de três aulas (Como vai, você tem irmãos, eu tenho 11 anos), eu naufragei.

Minha mãe me lembrou frequentemente do meu chinês fraco. Às vezes elogiando, pois minha pronúncia era boa. Às vezes repreendendo, que os filhos de amigas sabiam falar chinês sim, que eu podia ter me esforçado mais. Às vezes com pena, por causa das oportunidades perdidas. Deve ser triste quando tem uma barreira de linguagem com seus filhos.

A ultima tentativa foi meio ano atrás. Queria uma diversão do meu trabalho, e o português já tinha perdido a novidade. Então, me matriculei num curso de mandarim para adultos. Sonhava que finalmente ia consertar esse defeito de anos, e poderia surprender minha mãe com conversas fluentes na proxima visita.

O curso de mandarim básico para adultos era na Universidade Federal de Minas Gerais, ministrado por um senhor Liu, de dia profesor de quimica orgánica. A segunda guerra mundial e a revolução comunista depois o jogaram (como a minha mãe) numa diáspora. Ele nasceu criança da China, mais acabou sendo pai de brasileiro. As aulas dele ligaram os fragmentos do meu conhecimento infantil num inteiro coerente mas básico.

"Do you speak English? Fala português?" eu respondo. A mulher repete num Mandarim rápido: "Alguém que fale chinês?". Com o chinês mais lindo (gaguejando e tropeçando) explico que eu falo pouquíssimo chinês. Que eu estou no Brasil. A mulher entende: "Seu. Pai. Está. Lá? . . . Posso. Falar. Com. Sua. Mãe?" ela responde lentamente e claramente. Eu, em vão: "Meu pai mãe na Holanda".

O senhor Liu ligou os fragmentos, mas falar ao telefone com mulheres malucas aleatórias não foi parte do curso. Ainda mais, conversar geralmente não era parte do curso. A Universidade Federal fica do outro lado da cidade, uma viagem de uma hora num ônibus lotado e abafado, preso no trânsito. Matar aula foi muito sedutor. Eu desisti de entregar a prova final.

Depois de dois minutos de conversa confusa (a mulher liga de Hong-Kong, só Deus sabe por quê) eu desligo, e fico preocupado. Alguém da China tem o meu numero fixo? Aconteceu um acidente com a minha mãe? (Meu pai gosta de se enfiar em livros em casa, então a minha mãe larga ele de vez em quando para vaguear pelo mundo)

Eu ligo pouco pros meus pais, então isso é uma desculpa boa pra dar mais um toque. A minha mãe não foi atropelada por um caminhão Hong-Kongense, porque ela atende. Eu conto o caso, ela também não entende, mas está feliz que eu falei chinês. Ela espera que a mulher ligue de novo, para que eu possa praticar mais.

A tristeza pelas oportunidades perdidades continua a consumir. Quando eu contava que ia emigrar, a primeira resposta dela era uma indignada: "Porque você não vai para China?" Ou seja: porque você não é um chinês? Ela gostaria que eu fosse para China para aprender a língua e depois arrumar uma noiva local.

Não posso satisfazer esse ideal, porém ela com a história dela me formou. Ela me incentivou a persistir, a não me satisfazer facilmente, a enfrentar desafios. Será que, por causa da minha mãe estrangeira, eu -estrangeiro que não entende os modos dos brasileiros por 100 % - me sinto estranhamente no lugar certo nesse país? Escrevo esse blog suavemente em holandês, para traduzî-lo labutando para um português torto depois; agora eu entendo a frustração da minha mãe, que quase foi estudar letras, ao escrever holandês.

Quanto à noiva, eu não sei quem ela vai ser, mas provavelmente será uma brasileira. Eu tenho um fraco para meninas que não falam minha língua, e com quem a comunicação vai balbuciando. Graças ao treinamento de anos de não me satisfazer facilmente e enfrentar desafios, eu não aceito nada a não ser um amor impossível. Meu irmão mais velho me mostrou que dá pra fazer: a relação dele com uma estrangeira, uma relação complicada e proibida, está se tornando um casamento depois anos.

O desejo da minha mãe foi satisfeito. Durante semanas, eu acordei quase todo dia com uma mulher ligando de Hong Kong dizendo "Excuse me you speak chinese?" Palavras como "dormir" e "tapas na bunda" dão para construir propostas indecorosas em chinês, mas fiquei com uma xingamento em inglês. Ela não deve ter entendido o sentido exato, mas a idéia chegou, pois finalmente o telefone parou de tocar.

graças a João por ser meu editor